Kompendium wiedzy – część III „przesłuchanie”

Immanentną składową działań organów ścigania następującą po zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu osoby do właściwej jednostki jest pierwsze przesłuchanie osoby w charakterze podejrzanego. Czynność ta, wykonywana przez prokuratora prowadzącego postępowanie, stanowi doniosłe, dla dalszego biegu postępowania oraz prowadzonej obrony, zdarzenie.

Czynność przesłuchania podejrzanego rozpoczyna ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Dopiero jej przeprowadzenie, pozwala organowi procesowemu na dokonanie właściwego przesłuchania.

Postanowienie o przedstawieniu zarzutów jest przekazywane podejrzanemu i jego obrońcy. To newralgiczny moment, w którym należy skupić się na przedstawionej przez prokuratora w postanowieniu treści, dokonać jej wnikliwej analizy faktograficznej, a także omówić wszelkie wątpliwości faktyczne i prawne ze swoim obrońcą. Następnie podejrzany potwierdza datę przedstawienia zarzutów oraz fakt zapoznania się z ich treścią własnoręcznym podpisem.

Prokurator zobowiązany jest do poinformowania podejrzanego o prawie do:

• podania ustnych podstaw zarzutów,
• żądania sporządzenia i doręczenia pisemnego uzasadnienia postanowienia o przedstawieniu zarzutów,
• końcowego zaznajomienia z aktami sprawy.

Przesłuchujący powinien także wręczyć podejrzanemu pisemne pouczenia o przysługujących mu prawach (na potwierdzenie spełnienia tego obowiązku, drugi egzemplarz pisemnych pouczeń umieszczany jest w aktach sprawy).

Podejrzany jest następnie pytany o wszelkie dane osobowe, w tym m.in. o wykształcenie, stan cywilny, liczbę dzieci i ich wiek, liczbę osób pozostających na utrzymaniu i ich stosunek bliskości, a także źródło utrzymania, wykonywany zawód, wysokość miesięcznego wynagrodzenia (także współmałżonka), majątek, czy wreszcie stan zdrowia.

Po uzyskaniu danych osobo poznawczych, podejrzany jest pytany, czy zrozumiał treść zarzutu, a także czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu. Następnie, podejrzany powinien zostać pouczony o przysługujących mu, w związku z przedstawieniem zarzutu, prawach. Jest to przede wszystkim:

• prawo do składania wyjaśnień,
• prawo do odmowy ich składania bez podania przyczyny,
• prawo do udzielania odpowiedzi na zadane pytania,
• prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi na zadane pytania, bez podania przyczyny,
• prawo do udzielania odpowiedzi tylko na niektóre pytania, np. obrońcy.

Ewentualne wyjaśnienia – decyzję w przedmiocie ich złożenia, w tym zakres wypowiedzi należy każdorazowo skonsultować z ustanowionym obrońcą – podejrzany ma możliwość rozpocząć od tzw. swobodnej wypowiedzi. Nie powinna być ona przerywana pytaniami przesłuchującego. Następnie prowadzący postępowanie, jak i obrońca mają prawo do formułowania pytań.

W przypadku, gdyby zadawane pytania dotyczyły dokumentów, przesłuchujący powinien okazać je podejrzanemu, umożliwiając mu ustosunkowanie się do nich. Dotyczy to także wszelkich innych dowodów w sprawie, np. zdjęć, wydruków ze stron internetowych, rejestrów, tablic poglądowych z wizerunkami osób itp. Okazanie dokumentów podejrzanemu oraz związane z nim pytania przesłuchującego, powinny znajdować precyzyjne odzwierciedlenie w protokole przesłuchania.

W toku przesłuchania pamiętać, w szczególności w razie wystąpienia jakichkolwiek wątpliwości, o możliwości ich wyjaśnienia ze swoim obrońcą. Aktualna na każdym etapie przesłuchania pozostaje też uwaga o możliwości skorzystania z prawa do milczenia.

Przesłuchanie kończy się podpisaniem protokołu. Powinien on odzwierciedlać przebieg czynności oraz treść złożonych wyjaśnień. Podejrzany ma również prawo domagać się zamieszczenia w nim wszystkiego, co dotyczy jego praw lub interesów. Protokół przesłuchania powinien zostać podpisany przez wszystkie osoby w nim uczestniczące. Ewentualna odmowa złożenia podpisu przez którąkolwiek ze stron, wraz z podaniem przyczyny, powinna zostać w nim odnotowana. W przeciwnym razie, odczytanie takiego protokołu na rozprawie sądowej nie będzie możliwe. Niezależnie od powyższego, podejrzany ma także prawo do otrzymania protokołu przesłuchania.

W ewentualnym postępowaniu sądowym, podejrzany, którego rola procesowa po wniesieniu aktu oskarżenia przez prokuratora zmieni się w oskarżonego, będzie miał możliwość złożenia wyjaśnień przed sądem. Na to uprawnienie nie ma wpływu decyzja o składaniu bądź nieskładaniu wyjaśnień w ramach postępowania przygotowawczego.