Zmiany w ustawie o prawach konsumenta

NOWELIZACJA W ZAKRESIE SPRZEDAŻY TOWARÓW

Głównym celem nowelizacji jest zaimplementowanie dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady, w szczególności tzw. „dyrektywy towarowej”, czyli dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów.

Zmiany wchodzą w życie 1 stycznia 2023 r.

Od tego dnia nowe prawo regulować będzie uprawnienia konsumenta w zakresie zakupu towarów, w tym kwestie zgodności towarów z umową i środki ochrony prawnej przysługujące konsumentom w przypadku braku takiej zgodności. Ustawa definiuje przy tym nowe pojęcie „towaru”, który oznaczać ma zarówno rzecz ruchomą, jak i wodę, gaz i energię elektryczną.

Nowe zasady rękojmi i gwarancji konsumenckiej

Nowe regulacje wyłączają stosowanie dotychczasowych przepisów Kodeksu cywilnego o rękojmi, przy sprzedaży dokonywanej z udziałem konsumentów, odrębnie regulując tę materię.

Ustawa określa więc kompleksowo, jak należy oceniać zgodność towaru z umową i jakie uprawnienia przysługują konsumentowi w razie jej braku. Regulacja stanowi odejście od dotychczasowej instytucji wady fizycznej i prawnej na rzecz zgodności (bądź jej braku) towarów z umową.

Zgodność towaru z umową

O zgodności towaru z umową na mocy nowych przepisów decydują przede wszystkim:

• jego opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji,
• przydatność do typowych dla danych towarów celów, z uwzględnieniem m.in. norm technicznych i dobrych praktyk,
• posiadanie takich cech i dostępność w takiej ilości, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter towaru oraz publiczne zapewnienia złożone przez przedsiębiorcę, np. w reklamie lub na etykiecie,
• przydatność do szczególnego dla konsumenta celu, o którym powiadomił przedsiębiorcę przed zawarciem umowy,
• kompletność (m.in. dostarczenie towaru wraz z potrzebnymi akcesoriami i instrukcjami),
• zgodność z udostępnioną przed zawarciem umowy próbką lub wzorem.

Przedsiębiorca może uwolnić się od odpowiedzialności za niezgodność towarów z umową, jeśli przed zawarciem umowy wyraźnie poinformuje konsumenta, że towar nie posiada określonej (oczekiwanej) cechy, a konsument wyraźnie zaakceptuje jej brak. Przesłanką wyłączającą odpowiedzialność przedsiębiorcy jest zatem wyraźne, jasne i jednoznaczne zaakceptowanie braku konkretnej cechy towaru przez konsumenta, najpóźniej w chwili zawarcia umowy.

Przedsiębiorca odpowiada również za niezgodność towaru z umową wynikającą z niewłaściwego jego zamontowania, jeżeli:

• montaż został przeprowadzony przez przedsiębiorcę lub na jego odpowiedzialność,
• niewłaściwe zamontowanie przeprowadzone przez konsumenta wynikało z błędów w instrukcji dostarczonej przez przedsiębiorcę lub osobę trzecią.

Czas odpowiedzialności przedsiębiorcy

Przedsiębiorcy od 1 stycznia 2023 r. będą odpowiadać za niezgodność towaru z umową istniejącą w chwili jego dostarczenia i ujawnioną w ciągu dwóch lat, chyba że termin przydatności towaru do użycia jest dłuższy.

Ustawa przyjmuje domniemanie, że brak zgodności z umową, który ujawnił się przed upływem dwóch lat od dostarczenia towaru, istniał już w chwili zakupu. Wyjątkiem będą sytuacje, gdy domniemania tego nie można pogodzić ze specyfiką towaru lub charakterem wady.

Jednocześnie podstępne zatajenie przez przedsiębiorcę wad towaru wyłączy możliwość powoływania się na upływ dwuletniego terminu.

W odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi termin na skorzystanie z uprawnień z rękojmi jest dłuższy –  przedsiębiorca ponosi bowiem odpowiedzialność za wady treści lub usługi cyfrowej przez cały okres jej dostarczania.  Czas ten nie może być krótszy niż dwa lata od chwili dostarczenia towaru z elementami cyfrowymi.

Nowa ustawa skraca też termin odpowiedzi na reklamację konsumenta – z 30 do 14 dni. Tak jak to było już wcześniej, brak odpowiedzi w tym terminie oznaczać będzie uznanie reklamacji.

Uprawnienia konsumenta w razie niezgodności towarów z umową

W przypadku reklamacji składanej po raz pierwszy, konsument co do zasady może żądać tylko naprawy albo wymiany towaru na wolny od wad. Dopiero w dalszej kolejności, będzie mógł skorzystać z kolejnych uprawnień, tzn. żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy. Nowe przepisy regulujące uprawnienia konsumenta z tytułu rękojmi są więc w niektórych aspektach mniej korzystne względem aktualnego stanu prawnego.

Wyjątek stanowi sytuacja, gdy brak zgodności z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia natychmiastowe obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy.

Przedsiębiorca co do zasady związany jest żądaniem konsumenta. Wyjątkowo może odmówić żądaniu i odpowiednio wymienić lub naprawić towar, jeżeli doprowadzenie do zgodności towaru z umową w wybrany przez konsumenta sposób jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów. Jeśli oba środki byłyby niemożliwe lub zbyt kosztowne, przedsiębiorca może odstąpić od umowy i zwrócić konsumentowi środki.

Oceniając nadmierność kosztów, uwzględnia się wszelkie okoliczności sprawy, w szczególności istotność wady, wartość towaru oraz nadmierne niedogodności dla konsumenta, które mogłyby powstać wskutek zmiany sposobu doprowadzenia towaru do zgodności z umową.

Naprawa i wymiana powinna odbyć się:

• w rozsądnym czasie,
• bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta,
• na koszt przedsiębiorcy (obejmuje to wszelkie wynikłe z tego powodu koszty, takie jak m.in. koszty opłat pocztowych, przewozu, robocizny i materiałów, a także koszty odbioru towaru od konsumenta),
• jeżeli towar został zamontowany u konsumenta – przedsiębiorca demontuje towar oraz montuje go ponownie po dokonaniu naprawy lub wymiany albo zleca wykonanie tych czynności na swój koszt.

Konsument nie jest przy tym zobowiązany do zapłaty za zwykłe korzystanie z towaru, który następnie został wymieniony.

Dodatkowo konsument może żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy, gdy:

• przedsiębiorca odmówił lub mimo braku odmowy nie doprowadził towaru do zgodności z umową,
• brak zgodności z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia natychmiastowe obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy,
• przedsiębiorca oświadczył, że nie doprowadzi towaru do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.

W takich sytuacjach przedsiębiorca będzie miał obowiązek zwrócić konsumentowi środki z tytułu obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy niezwłocznie, nie później niż w ciągu 14 dni.

Uprawnienie do odstąpienia od umowy nie przysługuje konsumentowi, jeżeli brak zgodności towaru z umową jest nieistotny. Udowodnienie, że brak zgodności z umową jest nieistotny spoczywa jednak na przedsiębiorcy.

W przypadku gdy wady dotyczą jedynie niektórych spośród kilku dostarczonych towarów, konsument wyjątkowo może odstąpić od umowy również w zakresie towarów niewadliwych, jeżeli oceniając wszystkie okoliczności, nie można rozsądnie oczekiwać, aby zgodził się zatrzymać wyłącznie towary zgodne z umową.

Gwarancja określona w reklamie

Nowa ustawa reguluje również kwestie gwarancji określonej w reklamie. Odstępstwo od warunków gwarancji określonych w reklamie na niekorzyść konsumenta jest bezskuteczne, chyba że oświadczenie gwarancyjne złożone w reklamie przed zawarciem umowy zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakiej reklama została przeprowadzona, lub w porównywalny sposób.

Nowy termin przedawnienia roszczeń

Od 1 stycznia 2023 r. termin przedawnienia roszczeń konsumenta będzie określany na zasadach ogólnych (art. 118 i n. k.c.), które są znacznie korzystniejsze dla nabywcy. Wynoszą one 6 lat (lub 3 lata w przypadku świadczeń okresowych), od momentu dostarczenia towarów.  Jak wskazuje się w uzasadnieniu projektu, pozwoli to zagwarantować odpowiedni poziom ochrony konsumenta, przyczyniając się do ograniczania wprowadzania na polski rynek towarów wadliwych, jak i do zmotywowania sprzedawców do sprawnej realizacji zgłoszeń dotyczących wadliwości towaru.

Rozwiązanie pozwoli zapobiec sytuacjom, w których przedłużające się próby rozstrzygnięcia żądań konsumentów z rękojmi, doprowadziłyby do upływu terminu do skutecznego dochodzenia roszczeń w postępowaniu sądowym.

NOWELIZACJA W ZAKRESIE DOSTARCZANIA TREŚCI I USŁUG CYFROWYCH

Zmiany w ustawie o prawach konsumenta wprowadzone nowelizacją z dnia 4.11.2022 r. kompleksowo regulują kwestie dostarczania konsumentom treści i usług cyfrowych.

Zmiany wchodzą w życie 1 stycznia 2023 r.

Umowy o dostarczanie treści i usług cyfrowych nie stanowiły dotychczas przedmiotu zainteresowania polskiego ustawodawcy. Nowa regulacja ma istotne znaczenie dla podmiotów oferujących tego rodzaju usługi wobec konsumentów, gdyż dotyczą istotnych w obrocie kwestii takich jak:

• zgodność treści i usług cyfrowych z umową,
• uprawnienia konsumenta w razie niezgodności z umową,
• kwestie udostępniania aktualizacji, czy
• zasady dostarczania i zmiany tych usług.

Głównym celem ustawy jest zaimplementowanie dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady, tzw. „dyrektywy cyfrowej”, czyli dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych.

Nowe przepisy regulujące nabywanie przez konsumentów treści cyfrowych, dotyczą w takim samym zakresie towarów, służących wyłącznie jako nośnik tych treści. Mamy więc do czynienia z uregulowaniem zarówno treści udostępnianych wirtualnie, jak też na materialnym nośniku.

Ustawa obejmuje między innymi:

• dostarczanie oprogramowania i aplikacji,
• pobieranie treści cyfrowych z internetu,
• usługi pozwalające na tworzenie, przetwarzanie lub przechowywanie danych w postaci cyfrowej bądź dostęp do nich,
• usługi subskrypcyjne i strumieniowe (jak Netflix, Spotify, Twitter),
• dostarczanie usług łączności interpersonalnej (WhatsApp, Facebook Messenger itp.).

Zgodność usługi z umową

O zgodności usług cyfrowych z umową na mocy nowych przepisów decydują przede wszystkim:

• ich opis, rodzaj, ilość, jakość,
• kompletność dostarczonych usług (m.in. dostarczenie wraz z potrzebnymi akcesoriami i instrukcjami),
• interoperacyjność oraz dostępność wsparcia technicznego i aktualizacji,
• przydatność do typowych dla danych usług celów, z uwzględnieniem m.in. norm technicznych i dobrych praktyk,
• przydatność do szczególnego dla konsumenta celu, o którym powiadomił przedsiębiorcę przed zawarciem umowy,
• typowa dla danych usług (lub wynikająca z zapewnień przedsiębiorcy) funkcjonalność, kompatybilność, dostępność, ciągłość i bezpieczeństwo,
• zgodność z udostępnioną przed zawarciem umowy wersją próbną lub zapowiedzią.

Przedsiębiorca może uwolnić się od odpowiedzialności za niezgodność treści lub usługi cyfrowej z umową, jeśli przed zawarciem umowy wyraźnie i jasno poinformuje konsumenta, że usługa cyfrowa nie posiada określonej (oczekiwanej) cechy, a konsument wyraźnie zaakceptuje jej brak.

Dostarczanie aktualizacji

W razie kolejnych aktualizacji treści czy usług cyfrowych przedsiębiorca musi informować konsumenta o takich aktualizacjach i dostarczać je, w zakresie koniecznym do zachowania zgodności usług z umową przez czas:

• dostarczania treści lub usługi cyfrowej określony w umowie –  jeśli dostarczanie następuje w sposób ciągły, lub
• zasadnie oczekiwany przez konsumenta, uwzględniając wszystkie okoliczności, w tym m.in. rodzaj usług i cel, w jakim są wykorzystywane –  jeżeli umowa przewiduje dostarczanie treści lub usługi cyfrowej jednorazowo, lub częściami.

Obowiązkiem przedsiębiorcy w tym zakresie jest również informowanie konsumenta o konsekwencjach niezainstalowania aktualizacji oraz dostarczenie odpowiedniej instrukcji instalacji. Brak spełnienia tych obowiązków, w sytuacji, gdy konsument nie zainstaluje aktualizacji, spowoduje odpowiedzialność przedsiębiorcy za brak zgodności usługi z umową.

Co więcej, nowe przepisy wskazują, że w razie braku wyraźnego uregulowania umownego, usługę cyfrową dostarcza się w najnowszej dostępnej wersji.

Chwila dostarczenia usługi cyfrowej

W sytuacjach, gdy usługa nie polega na dostarczeniu materialnego nośnika:

• powinna zostać udostępniona niezwłocznie po zawarciu umowy (chyba że strony postanowiły inaczej),
• moment dostarczenia usługi określony został jako chwila, gdy konsument lub urządzenie uzyskało do niej dostęp. Chwilą udostępnienia treści cyfrowych (danych) może być tymczasem chwila udostępnienia jej konsumentowi lub urządzeniu,
• w razie niedostarczenia usługi konsumentowi, może on wezwać przedsiębiorcę, a w razie braku odpowiedzi odstąpić od umowy,
• w określonych sytuacjach (np. gdy z okoliczności wynika, że przedsiębiorca nie zrealizuje usługi, lub pierwotny termin miał istotne znaczenie dla konsumenta) może on odstąpić od umowy bez wcześniejszego wezwania.

Przepisy nie przesądzają kwestii, jak długo przedsiębiorca powinien utrzymywać dostępność treści cyfrowej (możliwość jej pobrania przez konsumenta). Należy jednak zakładać, że czas ten powinien być rozsądny, a obowiązek dowodowy w tym zakresie obciąża przedsiębiorcę.

Czas odpowiedzialności przedsiębiorcy

Przedsiębiorcy świadczący usługi cyfrowe lub dostarczający treści cyfrowe będą odpowiadać za ich brak zgodności z umową:

1. który ujawnił się w ciągu dwóch lat od chwili dostarczenia treści, lub usługi cyfrowej.

Ustawa przyjmuje domniemanie, że brak zgodności z umową, który ujawnił się przed upływem roku od dostarczenia treści lub usługi cyfrowej, istniał już w chwili dostarczenia.

Jednocześnie podstępne zatajenie przez przedsiębiorcę wad usługi cyfrowej wyłącza możliwość powoływania się na upływ powyższego dwuletniego terminu.

• w okresie w jakim, usługi lub treści cyfrowe będą dostarczane do konsumenta w sposób ciągły (np. usługi subskrypcyjne, udostępnianie mediów społecznościowych ich zarejestrowanym uczestnikom).

Przedsiębiorca może uwolnić się od domniemania niezgodności usług cyfrowych z umową w momencie ich dostarczenia, jeśli wykaże, że:

• środowisko cyfrowe konsumenta nie jest kompatybilne z wymaganiami technicznymi, o których przedsiębiorca poinformował go w sposób jasny i zrozumiały przed zawarciem umowy;
• konsument, został poinformowany w jasny i zrozumiały sposób przed zawarciem umowy o obowiązku współpracy z przedsiębiorcą, w celu ustalenia cech środowiska cyfrowego konsumenta, a mimo to nie wykonuje tego obowiązku.

Nowa ustawa skraca też termin odpowiedzi na reklamację konsumenta – z 30 do 14 dni. Tak jak to było już wcześniej, brak odpowiedzi w tym terminie oznaczać będzie uznanie reklamacji.

Uprawnienia konsumenta

W przypadku braku zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową konsument może żądać doprowadzenia do takiej zgodności. Przedsiębiorca może jednak odmówić, jeżeli doprowadzenie do zgodności z umową w sposób wybrany przez konsumenta byłoby niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów.

Przedsiębiorca doprowadzi treść lub usługę cyfrową do zgodności z umową:

• w rozsądnym czasie od chwili, w której został poinformowany przez konsumenta,
• bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta, uwzględniając charakter oraz cel, w jakim usługi są wykorzystywane.

Przedsiębiorca poniesie też wszelkie koszty doprowadzenia treści lub usługi cyfrowej do zgodności z umową.

Dodatkowo konsument może żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy, gdy:

• doprowadzenie do zgodności z umową jest niemożliwe lub zbyt kosztowne;
• przedsiębiorca nie doprowadził treści lub usługi cyfrowej do zgodności z umową w rozsądnym terminie;
• brak zgodności z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia natychmiastowe obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy;
• przedsiębiorca oświadczył, że nie doprowadzi on treści usługi do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych dla konsumenta niedogodności.

Uprawnienie do odstąpienia od umowy nie przysługuje konsumentowi, jeżeli treść lub usługa są dostarczane w zamian za zapłatę ceny, a brak zgodności z umową jest nieistotny. Udowodnienie, że brak zgodności z umową jest nieistotny, spoczywa na przedsiębiorcy.

Przedsiębiorca nie będzie uprawniony do zapłaty za czas, w którym treść lub usługa cyfrowa były niezgodne z umową, nawet jeśli przed odstąpieniem od umowy konsument faktycznie z niej korzystał.

Przedsiębiorca będzie miał także obowiązek zwrócić konsumentowi środki z tytułu obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy niezwłocznie, nie później niż w ciągu 14 dni.

Zwrot treści wytworzonych przez konsumenta

Przedsiębiorca po odstąpieniu od umowy, nie będzie mógł co do zasady, korzystać z innych niż dane osobowe treści dostarczonych lub wytworzonych przez konsumenta w trakcie korzystania z usługi cyfrowej. Przedsiębiorca musi udostępnić te treści konsumentowi na jego żądanie i na swój koszt, w rozsądnym czasie, w powszechnie używanym formacie.

Zmiany usługi cyfrowej w trakcie jej dostarczania

W przypadku usług o charakterze ciągłym, przedsiębiorca co do zasady nie powinien dokonywać w treściach i usługach cyfrowych zmian innych niż niezbędne do dalszego korzystania z nich przed konsumenta.

Może dokonywać takich zmian, jedynie z uzasadnionych przyczyn, wskazanych wyraźnie w umowie. Wprowadzenie zmian nie może jednak powodować żadnych dodatkowych kosztów po stronie konsumenta, a przedsiębiorca powinien poinformować w sposób jasny i zrozumiały o dokonywanej zmianie.

W przypadku zmian, które istotnie i negatywnie wpływają na dostęp lub korzystanie z treści, lub usługi cyfrowej, przedsiębiorca będzie zobowiązany poinformować konsumenta z odpowiednim wyprzedzeniem, na trwałym nośniku, o właściwościach i terminie dokonania zmiany oraz prawie do niezwłocznego wypowiedzenia umowy, w ciągu 30 dni od dokonania zmiany lub poinformowania o dokonanej zmianie.

***

Autorką wpisu jest adw. Magdalena Wojdak, Senior Associate w RKKW.