Krajowa Administracja Skarbowa jako organ śledczy

Krajowa Administracja Skarbowa („KAS”) jest centralnym organem administracji skarbowej i celnej utworzonym w wyniku połączenia i reorganizacji struktur podatkowych, skarbowych i celnych, które wcześniej w Polsce działały w sposób od siebie niezależny i odrębny. Reorganizacji tej dokonano poprzez uchwalenie ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej[1], która weszła w życie w dniu 01.03.2017 r.

Organami KAS są: minister właściwy do spraw finansów publicznych, Szef Krajowej Administracji Skarbowej, dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, dyrektor izby administracji skarbowej, naczelnik urzędu skarbowego oraz naczelnik urzędu celno-skarbowego.

Uprawnienia Krajowej Administracji Skarbowej są obecnie szerokie i wciąż sukcesywnie rozszerzane. Pomimo iż przeważający charakter działań KAS to działania administracyjne, funkcjonariusze KAS posiadają uprawnienia służb specjalnych. Do uprawnień, które mogą mieć istotne znaczenie z punktu widzenia przedsiębiorcy, należą między innymi:

1. Blokowanie rachunków bankowych – Szef KAS może wydawać postanowienia o blokadzie rachunków tzw. ,,podmiotów kwalifikowanych’’, którymi zgodnie z przepisami Ordynacji Podatkowej[2] są osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby niebędące przedsiębiorcami, ale wykonujące działalność zarobkową oraz osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, ale mające zdolność prawną. Blokada rachunku bankowego może być zastosowana na okres 72 godzin, ale jeśli KAS stwierdzi nieprawidłowości, a szacowana kwota zobowiązania podatkowego przekracza 10 tys. euro, blokada może być przedłużona na oznaczony czas, nie dłuższy jednak niż 3 miesiące. Art. 119zv § 1 Ordynacji podatkowej stanowi, że blokada rachunku na okres 72 godzin zarządzana jest wtedy, gdy zebrane informacje wskazują na wykorzystywanie działalności sektora finansowego do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego, a blokada jest konieczna, aby temu przeciwdziałać. Zadaniem blokady jest natychmiastowe przerwanie podejrzanego transferu pieniędzy. Zgodnie z treścią wyroku NSA[3]: ,,w świetle art. 119zv § 1 o.p. wyłudzenia skarbowe nie muszą koniecznie występować w podmiocie kwalifikowanym, którego rachunki są blokowane, ale takie wyłudzenia mogą występować na etapach fakturowania poprzedzających podmiot kwalifikowany lub na tych etapach łańcucha fakturowania, które następują już po podmiocie kwalifikowanym.’’

Powyższe oznacza, że oszustwa podatkowego nie musi dopuszczać się podmiot kwalifikowany (może to być inny podmiot), ale jeżeli podmiot kwalifikowany wykorzystuje działalność banków do celów związanych z tym oszustwem, blokada jego konta może okazać się konieczna, aby przeciwdziałać wyłudzeniom skarbowym dokonywanym przez podmiot trzeci. Powodem  przedłużenia blokady jest zaś istnienie uzasadnionej obawy, że podmiot kwalifikowany nie wykona istniejącego lub mającego powstać zobowiązania podatkowego lub zobowiązania z tytułu odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, przekraczających równowartość 10.000 euro. Krótka blokada ma formę żądania przekazanego przez Szefa KAS lub Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego do banku czy SKOK-u. Nie przysługuje na nią samoistny środek zaskarżenia, natomiast przedłużenie blokady wymaga postanowienia – można na nie złożyć zażalenie do Szefa KAS. Postępowanie zażaleniowe toczy się według zasad właściwych dla postępowania podatkowego. Po wyczerpaniu trybu zażaleniowego postanowienie można zaskarżyć do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

2. Nabycie sprawdzające – jest to nowe uprawnienie nadane Krajowej Administracji Skarbowej w ramach tzw. Polskiego Ładu. Zgodnie z art. 94k ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej nabycie sprawdzające polega na nabyciu towarów lub usług przez urzędników skarbowych lub funkcjonariuszy w celu sprawdzenia wywiązywania się przez podatników z obowiązków zaewidencjonowania sprzedaży przy zastosowaniu kasy rejestrującej oraz wydania nabywcy paragonu fiskalnego dokumentującego sprzedaż. Instytucja nabycia sprawdzającego ma przeciwdziałać negatywnym zjawiskom nieewidencjonowania przez sprzedawców rzeczywistego obrotu, a co za tym idzie, zaniżania opodatkowania.
3. Tymczasowe zajęcie ruchomości – jest to kolejne uprawnienie nadane KAS w ramach tzw. Polskiego Ładu. W toku kontroli celno – skarbowej funkcjonariusz KAS ma możliwość tymczasowego zajęcia ruchomości zobowiązanego na poczet prowadzonej przez naczelnika urzędu skarbowego egzekucji administracyjnej (która odbywa się z kolei na podstawie tytułów wykonawczych obejmujących należności pieniężne łącznie przekraczające 10 tys. zł). Funkcjonariusz KAS nabywa tymczasowe prawo do rozporządzania ruchomościami zobowiązanego w zakresie niezbędnym do wykonania przez administracyjny organ egzekucyjny obowiązku objętego tytułem wykonawczym. Tymczasowe zajęcie ruchomości nie może trwać dłużej niż 96 godzin od chwili podpisania protokołu tymczasowego zajęcia ruchomości. Niezwłocznie po dokonaniu tymczasowego zajęcia funkcjonariusz ma obowiązek wystąpienia do organu egzekucyjnego o jego zatwierdzenie. Po zatwierdzeniu zajęcia zamienia się ono w zajęcie ruchomości w
4. Prowadzenie postępowań przygotowawczych w kontekście zadań KAS – organy KAS na podstawie Kodeksu postępowania karnego[4] albo Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia[5] mogą, w zakresie niektórych zadań, prowadzić postępowanie przygotowawcze. Organy KAS prowadzą postępowanie przygotowawcze w powiązaniu z zadaniami wskazanymi w art. 2 ust. 1 pkt 14-16 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (warunkiem prowadzenia postępowania przygotowawczego przez KAS jest ujawnienie przestępstwa przez jego organy). To zaś de facto oznacza, że KAS posiada uprawnienia do prowadzenia postępowań w zakresie wszelkich przestępstw, w związku z którymi nastąpiło uszczuplenie lub narażenie na uszczuplenie należności publicznoprawnej. Do przestępstw, w zakresie których funkcjonariusze KAS najczęściej prowadzą postępowania przygotowawcze, należą sprawy dotyczące:

• dopuszczenia się czynów z art. 258 KK (przestępczość zorganizowana oraz udział w zorganizowanej grupie przestępczej), art. 270 KK (fałszerstwo materialne), art. 271 KK (fałszerstwo intelektualne), art. 273 KK (używanie dokumentów poświadczających nieprawdę zawierających fałszerstwo intelektualne), art. 286 § 1 KK (oszustwo) oraz art. 299 KK (pranie brudnych pieniędzy);
• naruszenia przepisów dotyczących towarów, którymi obrót podlega zakazom lub ograniczeniom na mocy przepisów krajowych, przepisów unijnych lub umów międzynarodowych;

5. Ujawnienie i odzyskiwanie mienia uzyskanego w ramach popełnionego przestępstwa – co istotne, funkcjonariusze KAS są uprawnieni także do prowadzenia działań w celu ujawniania i odzyskiwania wszelkiego mienia zagrożonego przepadkiem w związku z przestępstwami skarbowymi. Innymi słowy, w przypadku osiągnięcia przez sprawcę, chociażby pośrednio, korzyści majątkowej z czynu zabronionego penalizowanego na gruncie Kodeksu karnego skarbowego[6], organy KAS mogą podejmować działania w celu zabezpieczenia i odzyskania mienia stanowiącego uzyskaną korzyść majątkową.
6. Prowadzenie kontroli bez zapowiedzi – kontrole KAS mogą być przeprowadzane bez wcześniejszego uprzedzenia przedsiębiorcy. Jeżeli funkcjonariusz KAS uzna, że działania podatnika naruszają przepisy oraz istnieją okoliczności do przeprowadzenia kontroli w sposób niezwłoczny, KAS uprawniona jest do wszczęcia kontroli na podstawie samej legitymacji służbowej.

Jednym z głównych założeń wprowadzenie w życie znowelizowanej ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej było uszczelnienie systemu podatkowego. W tym celu, organy KAS otrzymały szereg uprawnień, w tym znaczną liczbę narzędzi śledczych. Szerokie uprawienia KAS mogą zaś mieć istotny wpływ na sytuację każdego przedsiębiorcy, który stanie się przedmiotem zainteresowania tego organu. Niezależnie bowiem od szerokiego spektrum możliwych działań administracyjnych, każdy przedsiębiorca może być potencjalnie dotknięty również działaniami o charakterze karno-skarbowym. Aby uchronić się przed taką ewentualnością, zarząd przedsiębiorstwa  powinien wdrożyć wewnętrzną procedurę wykrywania i zapobiegania nieprawidłowościom oraz popełnianiu przestępstw. Ewentualne wykazanie, iż dany podmiot podjął odpowiednie środki w celu zminimalizowania ryzyka dopuszczenia się przestępstwa skarbowego w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, może mieć istotne znaczenie dla końcowego efektu prowadzonego postępowania.

***

Autorami wpisu są adwokat Marcin Olchowicz, Senior Associate w Kancelarii RKKW oraz Michalina Kubera.

[1] Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej  (Dz. U. 2016 poz. 1947)

[2] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. 1997 Nr 137 poz. 926)

[3] Wyrok NSA z dnia 3 marca 2021 r., sygn. akt I FSK 1315/20

[4] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 Nr 89 poz. 555)

[5] Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. 2001 Nr 106 poz. 1148)

[6] Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz. U. 1999 Nr 83 poz. 930)