Kompendium wiedzy – część I „zatrzymanie”

Zatrzymanie stanowi pierwszą z represyjnych czynności stosowanych wobec osoby znajdującej się w kręgu zainteresowań organów ścigania. W założeniu ma służyć wykonaniu dalszych czynności procesowych z udziałem zatrzymanego.

W postępowaniach dotyczących tzw. przestępstw gospodarczych, zatrzymanie następuje zazwyczaj na podstawie decyzji prokuratora. W takim wypadku funkcjonariusze zobowiązani są do wręczenia zatrzymywanej osobie wydanego uprzednio przez prokuratora postanowienia w tym przedmiocie..

Zatrzymanie z reguły odbywa się w miejscu zamieszkania w godzinach porannych, często o godzinie 6 rano. W najnowszej praktyce mamy niekiedy do czynienia również z zatrzymaniami w miejscu pracy. Jeśli sprawa, z uwagi na złożoność relacji gospodarczych i powiązań handlowych przedsiębiorstwa, dotyczy kilku osób lub podmiotów czynności funkcjonariuszy wykonywane są w możliwie skoordynowany i zaplanowany sposób.

Z zatrzymania sporządzony jest pisemny protokół, którego najistotniejszymi elementami są:

• określenie przyczyny zatrzymania, obejmujące kwalifikację prawną rzekomego czynu,
• oświadczenia zatrzymanego dotyczące samego zatrzymania, w tym w zakresie skorzystania z podstawowego uprawnienia, tj. żądania umożliwienia kontaktu z obrońcą,
• dokładna data i godzina zatrzymania oraz personalia funkcjonariusza dokonującego czynności.

Ponieważ zatrzymany jest do dyspozycji prokuratura przez jasno określony czas, ostatni punkt nabiera dodatkowego znaczenia. Zatrzymanego należy bowiem zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania lub gdy w okresie 48 godzin prokurator nie złoży wniosku do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania (ewentualny czas dla sądu na rozpoznanie takiego wniosku to kolejne 24 godziny. W konsekwencji, zatrzymanie może trwać maksymalnie 72 godziny.

Jednakże zanim nastąpią jakiekolwiek decyzje procesowe, zatrzymany jest przewożony do właściwej jednostki prokuratury, w celu realizacji czynności przedstawienia zarzutów i przesłuchania. Dla skuteczności dalszej obrony, jest to newralgiczny moment. Dlatego też na tym etapie należy pamiętać o następujących podstawowych prawach zatrzymanego:

• prawie do skorzystania z pomocy obrońcy,
• prawie do bezpośredniej rozmowy z obrońcą przed dokonaniem ww. czynności procesowych,
• prawie do odmowy składania wyjaśnień w całości lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania bez wskazywania powodów.

Prawo do odmowy składania wyjaśnień nazywane jest również prawem do niedostarczania dowodów przeciwko samemu sobie i skorzystanie z niego nie niesie za sobą negatywnych konsekwencji. Mimo zatem niespodziewanej i budzącej duże emocje sytuacji w jakiej znajduje się zatrzymany, należy bezwzględnie pamiętać o tym uprawnieniu procesowym i każdorazowo uzgodnić z obrońcą decyzję w tym przedmiocie, pamiętając, że  zarówno podejrzany, jak i jego obrońca najczęściej nie mają na tym etapie dostępu do zgromadzonego przez organy materiału dowodowego.

Warto dodać, że zatrzymanie na podstawie decyzji prokuratora powinno mieć miejsce po spełnieniu szeregu przesłanek wymienionych w kodeksie postępowania karnego i każdorazowo znajdować uzasadnienie faktyczne. Inaczej mówiąc nie może być dowolne i służyć innym celom, np. medialnym, aniżeli stricte procesowe. Jednakże, ze względu na pewną dowolność organu prokuratorskiego w zakresie wydawania postanowień o zatrzymaniu, ten środek przymusu zdaje się być niekiedy nadużywany. Możliwej dowolności prokuratora w stosowaniu zatrzymania można jednakże przeciwdziałać za pomocą środków zaskarżenia kierowanych do sądu. W takim wypadku sąd będzie zobowiązany do skontrolowania działań organów ścigania w zakresie:

• legalności,
• zasadności
• prawidłowości zatrzymania.

Zatrzymanie z reguły ściśle związane jest z kolejnymi działaniami dotyczącymi osoby pozostającej w zainteresowaniu organów ścigania tj. wykonaniem przeszukania oraz przymusowym doprowadzeniem do właściwej jednostki.